1882
1882 İngiltere’nin Mısır’ı işgali.
1882 İlk hidroelektrik santralı (ABD).
1882-1948 Kazım Karabekir (Osmanlı, Türkiye).
1883
1883 Mithat Paşa’nın Taif’te boğdurulması (d. 1822).
1883 Sanayi-i Nefise Mektebi’nin açılması (Osmanlı).
1883 Batı tarzında Osmanlı-Türk resmi; Şeker Ahmet Paşa (1841-1907), Osman Hamdi Bey (1842-1910).
1883 İsmail Gaspıralı Tercüman gazetesini yayımlaymaya başladı (Nisan 1883, yani Kırım’ın Ruslar tarafından ilhakının 100. yıl dönümünde). O’nun meşhur "Dilde, Fikirde ve İşde Birlik” sloganı 1911 yılında Tercüman’ın başlığında yer almaya başladı.
Mart 1883 Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Şahane Osman Hamdi Bey’in girişimiyle kuruldu (3 Mart 1883).
1884
1884 Hacı Arif Bey’in ölümü (d. 1831-2).
1884 Ruslar, Türkistan’a Amerikan pamuğu getirerek pamuk tarımına başladılar.
1884 Ruslar, Merv vahasını işgal ettiler. Böylece Türkistan’ın işgâli tamamlanmış oldu.
1884 Doğu Türkistan [Xinjiang adıyla] resmen bir Çin vilâyeti oldu.
1884 Maxim otomatik tüfeğinin mükemmelleştirilmesi.
Haziran 1884 Mülkiye Mühendis Mektebi kuruldu (20 Haziran 1884 Osmanlı).
1884-1964 Halide Edip Adıvar (Osmanlı, Türkiye).
1884-1973 Mustafa İsmet İnönü (24 Eylül 1884-25 Aralık 1973) (Osmanlı, Türkiye).
1885
1885 Louis Pasteur, bir dizi aşı yaparak, kuduz bir köpek tarafından ısırılmış bir çocuğun yaşamnı kurtardı.
1885 Almanya’da Daimler ve Benz’in otomobil üzerinde çalışmaları.
1885 Hint Ulusal Kongresi’nin kurulması.
1885 Bulgaristan’ın Şarkî Rumeli Vilayeti’ne el koyması.
1885 Müslümanlar, Rus Çarlığı’nın tahakkümüne karşı Fergana Vadisi’nde ayaklandılar.
1885 Hazar Ötesi Demiryolu, Merv’e ulaştı.
Kasım 1885 Sırp-Bulgar Savaşı başladı (13 Kasım 1885).
Aralık 1885 Japonyada Modern kabine sistemine geçilmesiyle birlikte, ilk başbakanı da atatı. İlk Japon başbakanı Ito Hirobumi oldu (3 Aralık 1885).
1886
1886 Doğu Afrika’nın İngiltere ve Almanya tarafından paylaşılması.
1886 Büyük T atar şairi Gabdulla T ukay doğdu.
1887
1887 Pozitivist ve maddeci Beşir Fuat’ın ‘deneysel’ intiharı (d. (1853).
1887 Rus işgalindeki Türkistan ile Afganistan arasındaki sınır, İngiliz ve Ruslar tarafından ortaklaşa çizildi/belirlendi.
1888
1888 Hazar Ötesi Demiryolu, Semerkant’a ulaştı.
1889
1889 Askeri Tıbbiye’de İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’nin (daha sonra, İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alacaktır) kurulması.
1889-1974 Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Osmanlı, Türkiye).
1890
1890’lar Avrupa’da gerçekçi tiyatro: İbsen (1826-1906), Cehov (1860-1904), Shaw (1856-1950).
1890 Bismarck’ın görevden alınması; II. Wilhelm’in Almanya’da dizginleri eline alarak Dünya Politikası siyasetini takibe başlaması.
1890 Birinci Sason İsyanı (Osmanlı, Ermeni).
1890-1892 Rus’yanın Orta Asya’da kolonizasyon/iskan siyaseti: Rus ve Ukraynalı göçmen grupları, Kazak steplerine yerleştirildi.
1891
1891 “Servet-i Fünun” dergisinin çıkmaya başlaması (Osmanlı).
1892
1892 “Çırpınırdın Karadeniz” marşının yazarı Azerbaycanlı şair Ahmet Cevat (1892-1927) öldü
1892 Kolera salgını sebebiyle Taşkent’te ayaklanmalar vuku buldu.
1892-1934 Arif Kerimi.
1892-1893 Merzifon, Kayseri, Yozgat Ermeni isyanları (Osmanlı).
1893
Kasım 1893 Orhon Kitabeleri okundu (25 Kasım 1893): Orhun Abideleri, ilk kez Danimarkalı Thomsen tarafından çözilerek okunmuştur “V. Thomsen, Inscription de l’Orkhon Déchiffrées, Helsingfors 1896”.
1894
1894 Fransa-Rusya ittifakı.
1894 Mustafa Kemal, Selanik Askeri Rüştiyesi’ne başladı.
1894-1895 Çin-Japon Savaşı; Japonya’nın Formoza’yı alması.
1894-1917 Son Rus İmparatoru Çar Nikola II. dönemi.
1895
1895 İstanbul’da “Ermeni Patırdısı”.
1895 Ahmet Rıza’nın (1857-1930) Paris’te “Meşveret” gazetesini çıkarmaya başlaması.
1895 Röntgenin X ışınlarını keşfetmesi (Almanya).
1895 Marconi’nin telsiz telgrafı icadı.
1895 Sinemanın ilk kez halka gösterilmesi (Fransa).
Kasım 1895 Ermeniler Maraş’ta isyana teşebbüs ettiler (Kasım 1895, Osmanlı).
Eylül 1895 Babıâli olayı (30 Eylül 1895, Osmanlı, Ermeni).
1896
1896 Ermeni tedhişçilerin Osmanlı Bankası’nı basmaları.
1896 Mustafa Kemal, Manastır Askeri İdadisi’ne girdi.
1896 Adoua Savaşı; Habeşlerin İtalya’yı yenmeleri.
1896 Herzl’in Yahudilerin ulusal yurt isteklerini dile getiren "Yahudi Devleti” adlı eseri.
1896 Bağdat Demiryolu’nun Konya’ya ulaşması.
Haziran 1896 Ermeniler Van’da isyan ettiler (1 Haziran 1896, Osmanlı, Ermeni).
Ekim 1896 İstanbul’da ilk Ermeni eylemi gerçekleşti (30 Ekim 1896 Osmanlı, Ermeni).
Aralık 1896 Çinli Lider Mao Zedong doğdu (26 Aralık 1896).
1897
1897 Osmanlı-Yunan Savaşı.
1897 İlk Siyonist Kongre toplandı ve Yahudiler, Filistin’de sürekli bir anavatan ilan ettiler.
1898
1898 Müslümanlar, Ruslar’a karşı Andican’da ayaklandılar.
1898 Pierre ve Marie Curie’nin radyoaktiviteyi gözlemlemeleri ve radyumu keşfetmeleri (Fransa).
1898 Plekhanov ve Lenin tesiri altındaki endüstri işçileri arasında Sosyal Demokrat Parti kuruldu.
1898 Rus Sosyal Demokrat Partisi kuruldu.
1899
1899 Mehmet Emin (Yurdakul)’in "Türkçe Şiirler” adlı kitabı.
1899 Mustafa Kemal, Manastır Askeri İdadisi’ni bitirerek, İstanbul’da Harp Okulu Piyade Sınıfına girdi.
1899-1902 Güney Afrika’da İngiliz-Boer Savaşı.
XX. yüzyıl
1900
1900 Darülfünun’un açılması (Osmanlı).
1900 Planck’ın (1858-1947) kuantum kuramını geliştirmesi (Almanya).
1900 Freud’un (1856-1939) "Rüyaların Yorumu” adlı kitabı yayımlaması; psikanalizin başlangıcı (Avusturya).
1900 Rusya, doğu Pamir’i ilhâk etti.
Haziran 1900 Çin’de Boxer ayaklanması: Tarihe Boxer ayaklanması olarak geçen, Çin’deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan ve devletçe de desteklenen köylü ayaklanması başladı. Elçiler, aileleri, elçilik görevlileri ve yüzlerce hıristiyan, elçilik binaları ve Pekin’deki katolik katedralinde mahsur kaldı (20 Haziran 1900). Ayaklanma 7 Eylül 1901’de sona erdi.
1901
1901 Rus Sosyalist Devrimci Partisi’nin kuruluşu.
1902
1902 Paris’te I. Jön-Türk Kongresi.
1902 Mustafa Kemal, Harp Okulu’nu teğmen rütbesiyle bitirerek, Harp Akademisi’ne girdi.
1902-1963 Nazım Hikmet Ran (Türkiye).
1903
1903 Rus Sosyal Demokrat Partisinin, Londra’da yapılan ikinci kongresinde Bolşevikler ve Menşevikler olarak ikiye bölündü.
1903 Motorlu uçağın ilk uçuşu; Wright Kardeşler (ABD).
1904
1904 Kamus-i Türki adlı sözlüğün yazarı Şemsettin Sami (1850-1904) öldü.
1904 Mihail Çakır, Gagavuz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkardı ve Gagavuz Türkçesi’nin edebî bir dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yaktı.
1904 İngiltere-Fransa anlaşması.
1904 Yusuf Akçura’nın (1876-1935) Kahire’deki "Türk” adlı gazetede “Üç Tarz-ı Siyaset” seri yazısının yayımlanması. Türkçülük, Osmanlıcılık ve İslamcılık siyasetlerinin tahlili.
1904 İkinci Sason isyanı (Osmanlı, Ermeni).
Nisan-Mayıs 1904 Akçuraoğlu, Kahire’de “Türk” adınlı gazetede ‘Üç Tarz-ı Siyaset’ adındaki seri makalelerini yayınladı. Bu makalelerinde Pantürkçülüğün varoluş nedenini açıklıyordu. Akçuraoğlu bu yazısında Osmanlıcılığı ele alıyor ve reddediyordu. Çünkü Osmanlıcılık, Türklerin haklarını azaltıyordu. Panislamizm, Osmanlı İmparatorluğu içinde Müslüman olmayan gruplarla çelişki oluşturduğu için eleştiriliyor, Türkçülük ise birlik için tek gerçek fırsat yarattığı için övülüyordu. Akçuraoğlu ve taraftarları merkezinde Türkiye olmak üzere yakın bir çevre olarak tüm Türklerin milllî birliğini tartışıyordu. İlk kez, milliyetçilik, İmparatorluğun kalımı için uygulanabilirliği ve yararlılığıyla Osmanlıcılığa ve Panislamizme karşı açıkça tercih edilen tutarlı bir seçenek olarak öneriliyordu. Bu makale aynı zamanda Pantürkçülüğün siyasi yanına dikkat çekerek onun kısa ve özlü bir tanımını ortaya koyuyordu. Gaspıralı ve savunucuları ise vurguyu kültürel alana yapmışlardı (Nisan-Mayıs
1904).
Ekim 1904 Türkiye ile Almanya arasında bir telgraf anlaşması imzalandı (4 Ekim 1904).
1904-1905 Mançurya’nın işgali sonucu Rus-Japon Savaşı: Rusya’nın yenilgisiyle sonuçlandı.
1905
1905 1905 Rus Devrimi.
1905 M. Kemal, Harb Akademisi’nden Yüzbaşı rütbesîyle mezun oldu. Şam’daki 5. Orduya tayin edildi.
Ocak 1905 St. Petersburg’da ‘Kanlı Pazar’, I. Rus Devrimi başladı: İşçi gösterilerinin kanla bastırılmaya çalışılması, Rusya’da geniş katılımlı büyük grevlere/ayaklanmalara ve ‘1905 Rus İhtilali’ ne sebep oldu. İhtilal bastırılmasına rağmen, Çar’ı, Meclis’i açmaya ve seçimler yapmaya mecbur etti (21 Ocak 1905).
15-28 Ağustos 1905 Tüm Rusya Müslümanları I. Kongresi: 1905’te 15-28 Ağustos tarihleri arasında Nidzhni-Novgorod’da gerçekleştirildi ve bu kongreye yaklaşık 150 delege katıldı. Katılanlar çoğunlukla orta ya da yüksek burjuva kökenlilerden oluşuyordu. Gaspıralı, kongreyi yönetenlerden biriydi. Azeriler ve Türkistan, Sibirya ve İç Rusya’dan da dikkate değer bir katılım olmakla birlikte çoğunluğunu Tatarlar oluşturuyordu. Kongre, bir Müslümanlar toplantısı olarak sunuldu. Alınan kararların ilki de, Rusya’daki genç liberal burjuvazinin taleplerine benzer reformlar için çabalayacak olan tüm Rusya Müslümanlarının Birliği’nin sağlanmasıydı. Kongre ayrıca 16 alt birimde ele aldığı ve her birinin seçilmiş yerel meclislerden oluşan bir Tüm Rusya Müslümanları daimi organı oluşturmayı ve bu birliğin merkezinin de Bakü’de olmasını karar altına aldı (15-28 Ağustos 1905).
Ekim 1905 St. Petersburg’da Grevler ve İlk ‘sovyet’ (mahalli ihtilal meclisi) in kuruluşu (Ekim
1905). Ekim Anayasası, yeni Rus Parlamentosu Duma’nın toplanmasına imkan tanıdı.
Aralık 1905 Moskova’da işçi ayaklanmaları. Kara Yüzler’ce çok sert bir şekilde bastırılması (Aralık 1905).
1905-1917 Rusya boyunduruğu altındaki Müslümanların kültürel inkişaf ve istiklala mücadelesi yılları.
1906
1906 İran’da meşrutiyet devrimi: İran’da Meşruti Monarşiye geçilerek Ulusal Danışma Meclisi toplandı.
1906 Mustafa Kemal, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu.
1906 İlk halk tiyatrosu, Tatar Türkçesi ile oyun sahneledi.
1906 Rusya’da ilk Meclis/Duma (27 Nisan/10 Mayıs - 8/21 Temmuz 1906)2 açıldı. İkincisi (20 Şubat/5 Mart - 3/16 Haziran 1907); üçüncüsü (1907-1912) ve dördüncü Duma (1912-1917)
1906 Selanik’te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin kurulması.
1906 Prens Sabahattin’in Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurması (Osmanlı).
1906 Türkistan’ı Avrupa Rusyası’na bağlayan Orenburg-Taşkent Demiryolu’nun tamamlanması.
13-23 Ocak 1906 Tüm Rusya Müslümanları II. Kongresi: Gaspıralı’nın başkanlığındaki İkinci Kongre, 100 civarında Tatar, Kırgız, Kırım ve Kafkas delegesinin katılımıyla 13-23 Ocak 1906 tarihinde St. Petersburg’da gerçekleşti. Kongre sonucunda ‘Rusya Müslümanlarının İttifakı’nın kuruluş kararı alındı. Sonuçta İmparatorluk içindeki tüm Müslümanların gerçek temsilinden ziyade, esas itibariyle Tatar ve Azeri milliyetçileri ağırlıktaydı. Bu kongrede zamanın çoğu Duma’daki üyelerin nasıl ortak bir tutum alması gerektiği üzerinde duruldu (13-23 Ocak 1906).
16-20 Ağustos 1906 Tüm Rusya Müslümanları III. Kongresi: Kazan Tatarları ağırlıklı olmak üzere 16-20 Ağustos 1906 tarihinde Nidzhni-Novgorod yakınlarında bir yerde toplandı. Yönetici komitenin 14 üyesinden 10’u Volga Tatarlarından, 1 Kırım Tatarı (Gaspıralı), l Azeri, l Kazak ve l Türkistanlıdan (ki aslında bu da Tatar’dı) oluşuyordu. O yıllarda Türkistanlılar kongrelere pek aktif bir şekilde katılmamakla birlikte Pantürkçülükle oldukça ilgiliydiler. Üçüncü Kongre, İkinci Kongre’de benimsenen platformu bir program kabul edip İttifak’ı bir siyasi partiye dönüştürme kararı aldı (16-20 Ağustos 1906).
Ekim 1906 Yusuf Akçura (Akçuraoğlu), "Kazan Muhbiri” adlı dergiyi yayınlamaya başladı (Ekim
1906).
1907
1907 Mustafa Kemal gizlice Selanik’e geçip, orada da, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin bir şubesini kurdu.
1907 Mustafa Kemal, Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) Rütbesini alarak Makedonya’daki 3. Ordu emrine verildi.
1907 Paris’te II. Jön-Türk Kongresi.
1907 Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin “İttihat ve Terakkî Fırkası” adı altında birleşmeleri.
1907 Muhammed Ali Şah (1907-09), İran Kazak Tugayı’nın yardırnıyla meclisi kapattı. Bunu izleyen iç savaşta Muhammed Ali’nin tahttan indirilmesiyle meclis yeniden güçlü bir konum elde etti. Aralarındaki bölgesel rekabete 1907’de son veren İngiltere ve Rusya, İran’ı da iki ayrı nüfuz alanına ayırdı.
1907 İngiltere-Rusya anlaşması.
1907 Paris’te kübik resimler sergisi; Picasso (1881-1973), Braque (1882-1963).
1908
1908 Mustafa Kemal, Selanik-Üsküp (şark) Demiryolları müfettişliğine atandı.
1908 Rumeli’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Hürriyet beyannamesi ve II. Meşrutiyet’in başlaması (Osmanlı, 23 Temmuz 1908).
1908 II. Abdülhamit’in seçimlerin yapılmasını buyurması (Osmanlı, 24 Temmuz 1908).
1908 Umum Rusya Müslümanları Kongresi ve Gaspıralı’nın Dil Birliği’nin Kabûlü
Temmuz 1908 İkinci Meşrutiyet ilan edildi (23 Temmuz 1908 Osmanlı).
Temmuz 1908 Türk basınında sansür uygulaması kaldırıldı. 24 Temmuz, sonraki yıllarda Basın Bayramı olarak kutlanmaya başlandı (24 Temmuz 1908).
Eylül 1908 Osmanlı Ahrar Fırkası kuruldu (14 Eylül 1908).
Ekim 1908 Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu’ndan bağımsızlığı ilan etti (5 Ekim 1908).
Aralık 1908 İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra, Meclis-i Mebusan açıldı (17 Aralık 1908 Osmanlı).
1908-1912 Çin’de King hanedanının son temsilcisi Xuantong (P’u-i, doğumu 1906) dönemi.
1909
1909 Filistin’de, Tel Aviv kasabası kuruldu.
1909 Buhara’da Genç Buharalılar Cemiyeti’nin kuruluşu.
Nisan 1909 31 Mart Olayı meydana geldi (13 Nisan 1909 Osmanlı).
Nisan 1909 Adana’da Ermeni isyanı (14 Nisan 1909, Osmanlı, Ermeni).
Nisan 1909 31 Mart Vakası üzerine Harekat Ordusu Yeşilköy’e ulaştı; İstanbul’daki kargaşaya son vererek düzeni sağladı (19 Nisan 1909 Osmanlı).
Nisan 1909 II. Abdülhamid tahttan indirildi; V. Mehmed Reşad tahta çıkarıldı (27 Nisan 1909).
1910
1910 Mustafa Kemal, Selanik 3. Tümen kurmay başkanlığına atandı.
1911
1911 Çin’de vuku bulan Cumhûriyet İnkılâbı, Qing Hanedanı’nı sona erdirdi.
1911 Mustafa Kemal, Selanik’te bulunan 38. Piyade Alay Komutan Vekilliği’ne atandı.
1911 Mustafa Kemal, Kuzey Afrika (Trablusgarb-Bingazi)’da vazifeli. Burada Binbaşı rütbesine yükselmiştir.
Ağustos 1911 İstanbul’da Türk Yurdu derneği kuruldu. Mehmet Emin Yurdakul, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzade, Ali Muhtar, Ziya Gökalp gibi birçok Türk Milliyetçisini bünyesinde barındırmaktaydı. Derneğin amacı, Türklerin kültürel düzeyini yükseltmek olarak belirlendi. Aynı yıl bir de Türk Yurdu adlı mecmua çıkarmaya başladı. Türk Yurdu Mecmuası, İstanbul’un işgal altına girmesi ile yayınına bir süre ara verdiyse de, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra tekrar yayımlanmaya başladı. Çeşitli kesintilerle birlikte günümüze kadar yayın hayatını sürdüren Türkiye’deki uzun süreli yayımlanan hemen tek dergidir. Türk Yurdu Mecmuası, 1912 yılından bu yana Türk Ocağı derneği’nin yayın organı olarak çıkmaktadır (Ağustos 1911).
Eylül 1911 İtalyanlar, Trablusgarp’ı ele geçirmek için Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti (29 Eylül 1911).
Ekim 1911 Çin’de Sun Yat-San liderliğindeki devrimciler, Manchu hanedanını yıktı (10 Ekim 1911).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder