24 Haziran 2012 Pazar

Türk Tarihi Kronolojisi XIII / Şevket Koçsoy (ms 1713-ms 1833)

1713-1719 Hindistan’da Farruh Siyar (Celaleddin Muhammed) saltanatı.
1715    Çar Büyük Petro komutasında Kazak Stepleri’ne ilk Rus askerî seferlerinin başlaması.
1716    Kırım hanı, Kara Devletgerey’in saltanatı.
1717    Kırım hanı, III. Saadetgerey’in saltanatı.
1717    Hive’ye yapılan ilk Rus askerî seferi, Çar askerleri’nin katledilmesi ile neticelendi.
1718    Oyratlar, Balkaş Gölü’nün kuzeyinde Kazak Orta Cüz’ü yendiler.
Temmuz 1718 Pasorofça Antlaşması imzalandı (Osmanlı 2 Temmuz 1718).
1718    Lale Devrinin başlaması (Osmanlı).

1719    Hindistan’da Şah Cihan II (Refiü’d-Daula) saltanatı.
1719 Hindistan’da Şah Nikusiyar saltanatı.
1719    Hindistan’da Şemsuddin Şah (Refiü’d-Derecât) saltanatı.
1719-1748 Hindistan’da Muhammad Şah (Nasirüddin) saltanatı.
1720    Yirmisekiz Çelebizade Mehmet Efendi’nin Paris’e elçi olarak gitmesi.
1722    Afganlılar, İran’ı istila ettiler ve bunun bir sonucu olarak Safevî Hanedanlığı sona erdi. 1723-1725 Kuzey Maveraünnehir’e Kalmuk ve Oyrat akınları.
1723    Safevî Devleti’nin Yıkılışı.
1724    Ruslar, Şirvan’ın kuzeyindeki Azerî topraklarını ele geçirdi.
1724 Kırım hanı, II. Mengligeray’in saltanatı.
1725-1727 Katerina I. (Rus İmparatoriçesi).
Aralık 1727 Sait Mehmet Çelebi ile İbrahim Müteferrika’nın İstanbul’da ilk Türk matbaasını kurmaları. (16 Aralık 1727). Matbaa 1742’de kapanmış, 1784’te tekrar açılmıştır.
1727-1730 Petro II. (Rus İmparatoru).
1729    Stephen Gray, elektriği büyük uzaklıklara iletti.
1729    Nadir Kulu Bey (Nadir Şah), Afganlıları İran’dan çıkardı.
1730 Kırım hanı, I. Kaplangerey (üçüncü defa)’in saltanatı.
1730 Şair Nedim’in ölümü.
1730 Patrona Halil İsyanı ve Lale Devri’nin sonu (Osmanlı).
1730 Nevşehirli İbrahim Paşa (d. 1662-3)’nın ölümü (Osmanlı).
1730    Orhun abidelerinin dünyaya tanıtılması; ilk kez İsveçli subay Strahlenberg tarafından,
1730    yılında yayımlanan araştırmalarıyla dünyaya tanıtılmıştır.
1730-1740 Anna İvanova (Rus İmparatoriçesi).
1730-1754 I. Mahmut’un saltanatı (Osmanlı).
1731    Kazak Küçük Cüz’ü, Rus himâyesini kabul etmek zorunda kaldı.
1732    Minyatür ustası Levnî’nin ölümü.
1732 Nadir Kulu Bey, Herat’ı aldı.
1734-1735 Orenburg’da Rus istihkâmının tesisi.
1735    Vehhabî hareketinin başlaması; Osmanlı ve İslam Dünyası için yeni bir çıban başı.
1736    Kırım hanı, II. Fethigerey’in saltanatı.
Temmuz 1736 Sultan III. Ahmet vefat etti (1 Temmuz 1736 Osmanlı).
1736-1747 İran’da Nadir Şah dönemi: Bir Afşar Türkmeni olan Nadir, 1732’de ülkede düzeni sağlamayı başardı. Kafkasya’daki aske ri başarılarının ardından doğrudan tahta geçti. Afşar ve Kaçar önderlerinin başlattığı bir ayaklanmada öldürüldü.
1737    Kırım hanı, II. Mengligerey (ikinci defa)’in saltanatı.
1739 Kırım hanı, II. Selâmetgerey’in saltanatı.
1739 Avusturya ve Rusya ile Osmanlı Devleti arasında Belgrat Barışı.
1739    Nadir Şah, Gazne ve Kabil’i aldı, Delhi’yi işgal etti.
Mayıs 1740 Osmanlı devleti Fransa ile kapütülasyon antlaşması yaptı (30 Mayıs 1740).
1740    Kazak Orta Cüz’ü, Rus himayesini kabul etmek zorunda kaldı.
1740 Osmanlı Devleti’nin Fransa’ya ilk kez daimi kapitülasyon hakkını tanıması.
1740    Avusturya Veraset Savaşları; Prusya Silezya’yı ilhak ediyor.
1740-1741 İvan VI. (Rus İmparatoru).
1740-1747    Nadir Şah, Maveraünnehir’i istila ile hakimiyeti altına aldı.
1741-1762    Elizabet (Rus İmparatoriçesi).
1742 Ruslar’ın İdil-Ural bölgesinde Müslümanlar’a karşı uyguladıkları zulüm politikalarının doruğa ulaşması.
1742    Kazak Ulu Cüz, Rus himayesini kabul etmek zorunda kaldı.
1743    Kırım hanı, II. Selimgerey (Katı)’in saltanatı.
1746    İran ile bir dizi savaştan sonra yeniden Kasr-ı Şirin Antlaşması sınırlarına dönülmesi (Osmanlı).
1747    Azerbaycan’ın küçük hanlıklara bölünüşü: Afşar Türkmenlerinden Nadir Kulu şâh (1736-1747)’ın ölümü ile başlayan istikrarsızlıktan faydalanan Azerî Türkleri, müstakil hanlıklar kurarak, devletçikler hâlinde bölündüler. Bu hanlıklar: Gence: (1747-1804), Derbend: (1747-1806), Kuba: (1747-1806), Bakû: (1747-1807), Taliş/Lenkeran: (1747-1812), Şeki: (1747-1820?), Şirvan: (17471820?), Karabağ: (1747-1822), Nahcivan: (1747-1825), Revan: (1747-1826), İlisu/Zakatala: (17471827). Bu hanlıklar 1804-1827 arasında birer birer Rusya tarafından işgal edilecektir.
1747 Afganistan’da Durranî Hanedanlığı kuruldu.
1747    Buhara’da Özbek Mangıt Hanedanlığı’nın bir güç olarak ortaya çıkması.
1748    Kırım hanı, Arslangerey’in saltanatı.
1748-1754 Hindistan’da Ahmed Şah Bahadur (Ebu’l-Nasir Muhammed) saltanatı.
l750-1779 İran’da Zend Hanedanı dönemi.
1751 Çin’in Tibet, Çungarya ve Tarım havzasını işgal etmesi.
1754-1757 III. Osman’ın saltanatı (Osmanlı).
1754-1760 Hindistan’da Şah Alemgir II (Muhammed Azizüddin) saltanatı.
1755    Nuruosmaniye Camisinin açılışı (Osmanlı).
1756    Yedi Yıl Savaşlarının başlaması.
1756    Kırım hanı, Halimgerey’in saltanatı.
1757    Çinliler, Oyratlar’ı Cungarya’da yendiler.
1757    Plassey Muharebesi; İngilizlerin Hindistan’da Fransız ağırlığına son vermesi.
1757-1774 III. Mustafa’nın saltanatı (Osmanlı).
1758    Kırım hanı, Kırımgerey (Deli Han)’in saltanatı.
1759    Çinliler (Mançu İmparatorluğu), Tarım Havzası (Doğu Türkistan)’nı istila ettiler ve buradaki Hocalar, Hokand’a kaçtılar.
1760    Hindistan’da Şah Cihan III saltanatı.
1760 Yeni Fransa’nın İngilizler tarafından ele geçirilişi: Quebec (1759), Montreal (1760).
1760’lar Avrupa Aydınlanma çağının başlaması: Völtaire (1694-1778), Diderot (1713-1784), Hume (1711-1776).
1760-1806 Hindistan’da Şah A’lam II (Celaleddin Ali. 1788 yılında kısa bir süre tahttan uzaklaştırıldı.) saltanatı.
1762 Jean Jacques Rousseau’nun (1712-1778) "Toplum Sözleşmesi”.
1762    Petro III. (Rus İmparatoru).
1762-1796 (Büyük) Katerina II. (Rus İmparatoriçesi). Kırım ile Polonya’nın bir kısmını ilhak etti ve Batı Ukrayna ile Beyaz Rusya’yı yeniden aldı.
1763    Hive (Harezm)’de Özbek Kongrat Hanedanlığı, bir güç olarak belirdi.
1764    Kırım hanı, III. Selimgerey’in saltanatı.
1767    Kırım hanı, Arslangerey (ikinci defa)’in saltanatı.
1768    Kırım hanı, Maksudgerey’in saltanatı.
1768 Kırım hanı, Kırımgerey (ikinci defa)’in saltanatı.
1768 Doğu Türkistan, Çinliler tarafından resmen "Xinjiang/Sinkiang/kazanılmış topraklar” olarak yeniden isimlendirildi.
1768    Kaptan Cook’un Büyük Okyanus’ta keşiflere başlaması.
1769    Kırım hanı, III. Devletgerey’in saltanatı.
1770    Kırım hanı, II. Kaplangerey’in saltanatı.
1770    Kırım hanı, III. Selimgerey (ikinci defa)’in saltanatı.
1770    Avrupa’da bilim ve teknolojide ilerleme: J. Priestley (1733-1804), A. Lavoisier (17431794), A. Volta (1745-1827), Harrison’un kronometresi (1762), Watt’ın buhar makinesi (1769), Arkwright’ın su gücüyle çalışan çıkrığı (1769).
1771    Çinliler, Kazaklar üzerinde vassal ilişkisi kurma teşebbüsünde bulundular.
1771    Kalmuklar’ın bir kısmı, İdil/Volga’dan tekrar Cungarya ve İli Vadisi’ne göçtüler.
1771    Kırım hanı, Maksudgerey (ikinci dcfa)’in saltanatı.
1772    Kırım hanı, II. Sahibgerey’in saltanatı.
1772 Polonya’nın ilk paylaşılması (2. ve 3. paylaşımlar 1793 ve 1795).
1774 Kazan şehri Emelyan Pugachev kuvvetleri tarafından zaptedildi.
1774 Osmanlı imparatorluğu ile Rusya arasında imzalanan Küçük Kaynarca antlaşması ile Kırım Hanlığı Osmanlı himayesinden çıkmıştır. Rus işgaline maruz kalan Kırım Türklerinin esaret yılları böylece başlamıştır. Yerli halkı başka bölgelere göçe zorlanmıştır. En büyük göç dalgaları 1792,
1860-63, 1874-75, 1891-1902 yılları arasında yaşanmıştır.
1774    Osmanlı Padişahları’nın resmen halife unvanlarını kullanmaya başlamaları.
1774-1789 I. Abdülhamit’in saltanatı (Osmanlı).
1775    Kırım hanı, III. Devletgerey (ikinci defa)’in saltanatı.
Nisan 1775 Tersane ambarlarındaki bir odada ‘Hendese Odası’ kuruldu (29 Nisan 1775 Osmanlı).
1775    Amerikan İhtilalinin başlaması.
1776    Amerika’nın bağımsızlığını ilan etmesi.
1776    Adam Smith’in (1723-1790) "Ulusların Serveti”, Thomas Paine’in (1737-1809) "Sağduyu” adlı eserlerinin yayımı,
1777    Kırım hanı, Şahingerey’in saltanatı.
1779-1925 İran’da Kaçar Hanedanı Dönemi: Ağa Muhammed Han (1779-97) İran’ın kuzey kesiminde egemenliğini pekiştirdikten sonra, iç bölünmelerle zayıflaımş olan Zend hanedanını hedef alan bir harekata girişti. Lütfi Ali komutasındaki Zend kuvvetlerini sürekli izleyerek sonunda 1794’te Kirman’ın güneydoğusunda kesin yenilgiye uğrattı. Şehinşah unvanını aldığı 1796’da Horasan üzerine
yürüyerek Meşhed’i aldı ve Afşar hanedanına son verdi. İran bu kez Kaçar hanedanı altında yeniden birleşti ve 1785’te başkent yapılan Tahran hızla gelişti. Öte yandan sürekli savaşlar ve birçok kentin yağmalanması ülke ekonoınisini büyük yıkımna uğrattı. Basra Körfezi ticareti zamanla İngilizlerin eline geçti.
1781    Immanuel Kant’ın (1724-1804) "Saf Aklın Eleştirisi”.
1782    Kırım hanı, II. Bahadırgerey’in saltanatı.
1782/1783 Kırım Hanlığı, Ruslar tarafından ilhâk edildi.
1783    Kırım hanı, Şahingerey (ikinci defa)’in saltanatı.
1783 Marquis de Jouffroy d’Abbans ilk buharlı gemiyi yüzdürdü.
1783    İngiltere’nin, Paris Antlaşmasıyla Amerika’nın bağımsızlığını tanıması.
1784    Rusya Vladikafkas kalesini işgal etti. Kuzey Osetya’da Rus yerleşimi başladı.
1784/1785 Buhara Hanlığı’nda Astrahanlılar Hanedanlığı sona erdi, yerini Mangıt Hanedanlığı
aldı.
1786 Kırım hanı, Şahbazgerey’in saltanatı.
1788    Çariçe Katerina II, Rusya’daki Müslümanlara yeni haklar tanıdı.
1789    Fransız İhtilali; feodal düzenin kaldırılması ve İnsan Haklarının ilanı.
1789 George Washington’un Amerika’nın ilk cumhurbaşkanı oluşu.
Mayıs 1789 I. Abdülhamid vefat etti; III. Selim tahta çıktı (7 Mayıs 1789 Osmanlı).
1789-1807 III. Selim’in saltanatı (Osmanlı).
1790’lar Avrupa’da orkestra müziğinin parlak çağı: Mozart (1756-91), Haydn (1732-1809), Beethoven (1770-1827).
1791    Kırım hanı, Bahtigerey (1793 Yaş Muahedesine kadar)’in saltanatı.
Ağustos 1791 Osmanlı ile Avusturya arasında Ziştovi Barış Antlaşması imzalandı (4 Ağustos 1791).
Ağustos 1791 Osmanlı ile Rusya arasında Kalas Mütarekesi imzalandı (8 Ağustos 1791).
1792    Osmanlı-Rus Yaş Antlaşması.
1792 Cartwright’ın buharla çalışan dokuma tezgâhını icat etmesi.
1792    Fransa’da cumhuriyetin ilanı.
Ocak 1792 Osmanlı-Rusya arasında ‘Yaş Antlaşması’ imzalandı (9 Ocak 1792).
1793    Nizam-ı Cedit Ocağı’nın kurulması (Osmanlı).
1792 Avrupa’da ilk daimi Osmanlı elçiliği (Londra).
1792    Eli Whitney’in çırçır makinesi.
1796 İngilizlerin Seylan’ı ele geçirmesi.
1796-1801    Pol I. (Rus İmparatoru).
1797-1834    İran Kaçar hanlarından Feth Ali Şah (1797-1834), hükümdarlığı boyunca İngiliz desteğine dayanarak Ruslarla savaştı 1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmalarıyla Kafkasya’yı Rusya’ya bırakmak zorunda kaldı.
1798    Hokand’da Özbek Hanlığı kuruldu.
Temmuz 1798 Napolyon Mısır’ı işgal etti (1 Temmuz 1798 Osmanlı). (boşaltılması 1801).
Eylül 1798 Osmanlı Hükümeti, tarihinde ilk kez Fransa’ ya savaş ilan etti (2 Eylül 1798).
1798-1814    Rusya, Avrupa’daki Devrimci hareketler ve Napolyon Savaşları’na (1798-1801,
1805-07) katıldı ve Napolyon’un işgalini püskürttükten sonra, onun tahttan indirilmesinde rol oynadı (1812-14).
1799    Şair Şeyh Galib’in ölümü (d. 1757).
1799 Alessandro Volta, ilk elektrik bataryasını yaptı.
Mayıs 1799 Cezzar Ahmet Paşa, Akka’da Napolyon’a karşı büyük bir zafer kazandı (10 Mayıs 1799 Osmanlı).
XIX.    yüzyıl
1801 Kazan’da Vilayet gazetesi yayımlanmaya başladı.
1801-1825 Aleksandır I. (Rus İmparatoru).
1804 (Hive’de) Kongrat Sülâlesi, Han unvanını kullanmaya başladı.
1804    Kazan Üniversitesi kuruldu.
1804 Richard Trevithick raylar üzerinde giden ilk buharlı lokomotifi yaptı.
1804 Kara Yorgi önderliğinde Sırp İsyanı’nın başlaması (Osmanlı’ya karşı).
1804    Rus kuvvetlerinin Azerbaycan hanlıklarını işgal etmesi: Gürcistan’ı ilhak ardından burasını bölgeyi işgal için bir üs olarak kullanan Ruslar, buradan hareketle 1804-1827 yılları arasında bütün Azerbaycan hanlıklarını birer birer ele geçirdi.
Aralık 1804 Napolyon, Fransa İmparatoru oldu (2 Aralık 1804).
1805-1809    Napolyon’un büyük meydan muharebeleri.
1805    Kavalalı Mehmet Ali’nin Mısır Valisi atanması.
Kasım 1805 Napolyon Viyana’ya girdi (13 Kasım 1805).
1806-1837    Hindistan’da Akbar Şah II (Muhyiddin) saltanatı.
Mayıs 1807 Nizam-ı Cedid kaldırıldı (29 Mayıs 1807 Osmanlı).
1807-1808    IV. Mustafa’nın saltanatı (Osmanlı).
1807 Vehhabiliği kabul eden Suudiler’in Hicaz’ı istila etmeleri.
1807 Prusya’da sertliğin kaldırılması.
1807 Britanya İmparatorluğunda köle ticaretinin yasaklanması.
1807    III. Selim’i tahttan indiren Kabakçı Mustafa isyanı (Osmanlı).
Temmuz 1808 Sultan IV. Mustafa, III. Selim (d. 1761)’i öldürttü (Temmuz 1808).
Temmuz 1808-1839 Alemdar Mustafa Paşa’nın II. Mahmut’u tahta çıkarması ve II. Mahmut’un saltanatı (Temmuz 1808-1839 Osmanlı).
Eylül 1808 Sened-i İttifak imzalandı (29 Eylül 1808).
Ekim 1808 Nizam-ı Cedid, Sekban-ı Cedid adıyla yeniden kuruldu (14 Ekim 1808 Osmanlı).
1808    Alemdar Mustafa’nın yeniçeri isyanı sonucunda ölmesi.
1808 Orta ve Güney Amerika’da İspanya ve Portekiz’e karşı isyanlar; 1828’e değin 13 bağımsız devlet doğacaktır.
1812 Osmanlı-Rus Bükreş Barış Antlaşması.
1812 Napolyon’un Rusya seferi.
1812 Silindir baskı makinesi ve gazetelerde kullanılmaya başlaması.
1815 Napolyon’un Waterloo’da yenilmesi ve St. Helena adasına sürgün edilmesi.
1815 Viyana Kongresi yapıldı.
1818-1889 Şehabeddin Mercanî. "Müstefâdü’l-Ahbâr fî Ahvâl-i Kazan ve Bulgar” adlı eserin müellifi. Bu eserinde, Bulgar Türkleri’nin İslamiyeti ta, Halife el-Me’mun (227-232/813-833) zamanında kabul ettiklerini zikreder.
1820’ler Avrupa edebiyat ve resminde Romantizm: Byron (1788-1824), Chateaubriand (17681848), Heine (1797-1856), Turner (1775-1851), Delacroix (1798-1863).
1820    Yanya kuşatması (Osmanlı).
1820-1828 Hocalar, Altışehir (Tarım Havzası)’de, Çin sultasına karşı yeniden başkaldırdı.
1820-1840 Kazaklar, Rus tahakkümüne baş kaldırdılar.
1821    Yunan İhtilali’nin başlaması (Osmanlı’ya karşı).
1821    M. Faraday’ın elektrik motorunu ve jeneratörü icat etmesi (İngiltere).
1822    Kazak Orta Cüz Hanlığı, Ruslar tarafından ilgâ edildi.
1824    Kazak Küçük Cüz Hanlığı, Ruslar tarafından ilgâ edildi.
1822 Karaçaylar, 1812’de girdikleri Rus boyunduruğundan kurtulmak için ayaklandılar fakat ağır bir yenilgiye uğradılar. Karaçayların soylarının Hun ve İskitlere kadar uzandığı söylenmektedir. Bir Kıpçak boyu olan Karaçaylar, Balkarlar gibi uzun süre göçebe bir hayat sürdüler. 15. yy’dan 1812’ye kadar Osmanlı himayesinde Kabartay beylerine bağlı kaldılar.
Temmuz 1824 Patrik Karabet, Anadolu’daki Ermeni cemiyetlerine gönderdiği talimatla, Ermeni okullarının sayısını çoğaltılmasını emretti (10 Temmuz 1824).
1825    İlk buharlı yolcu treni (İngiltere’de).
1825-1830 Endonezyalıların Hollandalılara karşı ayaklanması.
1825-1855 Nikola I. (Rus İmparatoru).
1825-1880 Ziya Paşa (Osmanlı).
1826    Afganistan’da Barakzai (Muhammedzai) Hanedanlığı kuruldu.
1826    Fransız fizikçi Joseph Niepce, tarihteki ilk fotoğrafı çekti.
Haziran 1826 Vaka-i Hayriye: Yeniçeri Ocağı kaldırıldı ve Asakir-i Mansure-i Muhammediyye kuruldu (14 Haziran 1826 Osmanlı).
1826-1871    Şinasi (Osmanlı).
1827    Önce Kahire, sonra İstanbul’da Tıbbiye Mektebi’nin kurulması.
1827    l5.yy. sonlarında Osmanlı’ya bağlanan Balkarlar, Rus boyunduruğu altına girdiler. 1917’den sonra Karaçaylılarla birlikte Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti içinde yer almışlar ve 1921’de Kabartay oblastına katılmışlardır.
Nisan 1827 Yunanistan’ın bağımsızlığına dair Petersburg Protokolü, İngiltere ile Rusya arasında imzalandı (4 Nisan 1827).
1827-1829    Türkiye ile savaş, Rusya’nın Balkanlar’da hakimiyet kurma teşebbüsleriyle sonuçlandı.
Nisan 1828 Rusya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti (26 Nisan 1828).
Eylül 1829 Rusya ile Osmanlı arasında Edirne Antlaşması imzalandı (14 Eylül 1829).
1830 Fransa, Almanya, İtalya, Polonya’da devrimci hareketler.
1830    Belçika’nın bağımsızlığı.
Nisan 1830 Avrupa devletleri, Osmanlı’dan, kurulan bağımsız Yunan Devleti’ni onaylanmasını istediler (8 Nisan 1830).
Nisan 1830 Osmanlı Hükümeti, Yunan Devleti’nin kurulması hususunda hazırlanan protokolü imzalayıp Yunan Devleti’nin varlığını resmen kabul etti (24 Nisan 1830).
Mayıs 1830 Osmanlı-Amerikan Ticaret ve Dostluk Antlaşması imzalandı (7 Mayıs 1830).
Temmuz 1830 Fransa’nın Cezayir’i istilası (4/5 Temmuz 1830).
Eylül 1830 Patrona Halil İsyanı başladı (28 Eylül 1830 Osmanlı).
Kasım 1831 Osmanlı’da ilk Türkçe resmî gazete; "Takvim-i Vekâynin yayıma başlaması (11 Kasım 1831).
1831    Mısır’da Mehmet Ali Paşa isyanı başladı (Osmanlı’ya karşı).
1832    Goethe’nin ölümü (d. 1749).
1833    Alman gümrük birliğinin (Zollverein) kurulması.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder